Yawanawá-stam

De Yawanawá zijn een etnische groep van de Pano-taalfamilie. De naam betekent yawa: -witbaardpekari of cafuche-, een Amerikaans zoogdier dat lijkt op het wilde zwijn; en -nawa: mensen. De Yawanawá beschouwen de witte pekari als een symbool van kracht en de bevestiging van hun groepscohesie, zoals hun spreekwoord duidelijk aantoont: “Wij zijn de cafuche, allemaal samen.”

Tegenwoordig leven de Yawanawá in kleine gemeenschappen van maximaal 100 mensen in het inheemse gebied van de Gregorio-rivier in het westelijke Amazonegebied van Brazilië. Er zijn echter ook enkele gemeenschappen te vinden in Peru en Bolivia, vlak bij de grens met het Braziliaanse Amazonegebied.

Ze leven in een gebied in het Amazone-regenwoud dat zeer moeilijk toegankelijk is. Tot voor kort reisden ze alleen te voet of per kano. Elke reis was dan ook lang en duurde soms wel meerdere dagen.

Tegenwoordig gebruiken ze gemotoriseerde kano’s om hun dorpen te verlaten en als ze een grotere stad, zoals Rio Branco, moeten bereiken, nemen ze meestal het openbaar vervoer vanaf een van de punten waar de rivier Gregorio de weg kruist (meestal zo’n 6 of 7 uur per kano vanaf de gemeenschappen).

In totaal telt het ongeveer 1.200 inwoners. Zij herkennen deze regio, Juruá, als het gebied waar hun voorouders leefden. Tot voor kort leefden zij uitsluitend van de jacht, de visserij en de landbouw. ​​Tegenwoordig is hun relatie met de buitenwereld echter aanzienlijk sterker geworden.

Een deel van hun voedsel kopen ze in nabijgelegen steden (rijst bijvoorbeeld). Ze gebruiken vuurwapens in plaats van pijl en boog bij de jacht (dus zijn ze gedwongen om kogels te kopen of te ruilen).

Veel gemeenschappen beschikken over elektriciteitsgeneratoren of zonnepanelen, waardoor ze een koelkast hebben om hun voedsel in te bewaren of hun mobiele telefoon op te laden (wat in sommige gevallen ook het geval is).

Hun dagelijks leven lijkt nog steeds meer op dat van een jager-verzamelaar dan op dat van een westerling. De aanwezigheid van de blanke man in hun gebied had echter een grote impact op hun levens.

Dit volk kwam ongeveer 300 jaar geleden voor het eerst in contact met de blanke mens. Dat was niet bepaald een positieve ervaring. Met de komst van rubbertappers en evangelisten werd de Yawanawá-stam onderworpen aan slavernij van het rubbertappen en het christelijk geloof. Hun gebruiken, hun kleding met grote veren hoofdtooien en lendendoeken, hun taal, hun rituelen, etc. werden verboden omdat ze werden beschouwd als duivelse praktijken.

Gedurende deze 300 jaar werkten houthakkers, missionarissen en rubbertappers vaak samen in het Amazonegebied waar de Yawanawa leven. Ze vertrokken en keerden meerdere keren terug. Elke keer dat hun aanwezigheid terugkeerde in het gebied, ontstonden er ook weer misstanden, gedwongen en semi-slavenarbeid door de inheemse bevolking en beperkingen op hun traditionele cultuur en manier van leven.

Er vonden regelmatig oorlogen plaats in de regio en de Yawanawá vermengden zich met andere etnische groepen, zoals de Shawãdawa (Arara/ara), Iskunawa (tegenwoordig bekend als Shanênawa en woonachtig in een gemeenschap nabij de stad Feijó), Rununawa, Sainawa (algemeen bekend als Yaminawá en woonachtig in de regio Bagé) en Katukina.

De onvoorziene omstandigheden die de komst van blanke mensen naar het Amazonegebied met zich meebracht, zoals meerdere epidemieën, demografische veranderingen, etc., zijn ook enkele van de oorzaken die de samenlevingen van inheemse volken hebben veranderd.

Aan het eind van de 20e eeuw, zo leggen we later uit, slaagden de Yawanawá erin zich te bevrijden van zowel de rubbertappers als de evangelische missionarissen. Ze herwonnen de autonomie van hun land, kregen grondwettelijke rechten als inheemse bevolkingsgroep behorend tot de staat Brazilië en brachten hun cultuur, die zo lang onderdrukt was, weer tot leven.

Ze keerden terug naar het zingen in hun eigen taal en naar het beoefenen van hun rituelen met hun voorouderlijke medicijnen (ayahuasca, kambó, rapé, sananga…). Ze beschilderden hun lichamen opnieuw met junglepigmenten en droegen hun ara- en harpijeveren-hoofdtooien. Ze werden bekend bij de wereld toen ze verschenen op de grote modecatwalks waar ze hun kleurrijke kralenwerk showden (São Paulo, 2016), maar ook op het grote scherm (de beroemde film “Avatar” is gebaseerd op de levenswijze en het wereldbeeld van de Yawanawá).

Taal en aardrijkskunde

De Yawanawá-taal behoort tot de Pano-taalfamilie en kent een hoog begripsniveau met de talen van andere Pano-groepen, zoals de Shanênawa, de Yaminawá, de Shawãdawa en de Sainawa. Taalkundigen schatten dat er tegenwoordig ongeveer 1.200 mensen deze taal spreken.

Tegenwoordig is het grootste deel van de bevolking tweetalig: ze spreken Portugees naast hun eigen moedertaal en soms ook Spaans.

Onder ouderen wordt bij voorkeur de inheemse taal gesproken, terwijl het Portugees beperkt wordt gesproken en in sommige gevallen zelfs helemaal niet bestaat.

Aan de andere kant zijn er kinderen en jongeren die tweetalig zijn: ze spreken vloeiend Portugees en begrijpen de inheemse taal zonder deze te spreken. Anderen zijn daarentegen eentalig en spreken alleen Portugees.

De volwassen bevolking spreekt beide talen vloeiend en maakt zich momenteel grote zorgen over het behoud van hun inheemse taal. In deze gemeenschappen is het analfabetisme zeer hoog.

Om het gebied te bereiken waar de Yawanawá leven, moet u eerst de Braziliaanse stad Rio Branco bezoeken (waarvandaan slechts één dagelijkse vlucht vertrekt vanuit de hoofdstad van het land, Brasilia).

Vanaf daar duurt de rit vier uur en bereikt u de haven van San Vicente, waar de weg de rivier Gregorio oversteekt. Vanaf daar is het nog ongeveer zeven uur kanoën om een ​​van hun dorpen te bereiken.

De Yawanawá bewonen het zuidelijke deel van het inheemse gebied Río Gregorio in de staat Acre (Brazilië). Ze delen dit gebied met andere inheemse groepen in het Amazonegebied. Ze bevinden zich aan de bovenloop van deze zijrivier van de Juruá (of Yuruá), een van de grootste zijrivieren van de Amazone.

Tarauacá is een belangrijke stad voor de Yawanawá. De redenen zijn divers: het kantoor van de Yawanawá Extractive Farmers Organization van de Gregorio rivier is in die stad gevestigd.

Verschillende Yawanawá-families wonen hier al jarenlang. Het is het stedelijke centrum waar de Yawanawá hun rechten opeisen en hun plichten als Braziliaanse burgers nakomen (pensioen ontvangen, stemmen bij verkiezingen, etc.).

Taraucá is het dichtstbijzijnde punt waar de Yawanawá toegang hebben tot goederen. Hierdoor kunnen ze zichzelf voorzien van voedsel of gebruiksvoorwerpen die ze niet zelf verbouwen of maken in hun dorpen. Uiteindelijk komen ze naar deze stad om gezondheidsproblemen te behandelen die niet binnen de eigen gemeenschap kunnen worden opgelost.

Zoals we al zeiden, leeft de Yawanawá-bevolking niet in één gemeenschap, maar verspreid over verschillende nederzettingen langs de oevers van de Gregorio-rivier.

Deze dorpen bestaan ​​uit één of meerdere huizen die gebouwd zijn met materialen die door de jungle worden aangevoerd. Ze worden bewoond door grote families.

De belangrijkste gemeenschap is Nueva Esperanza, waar de huidige leider van het gebied woont. Deze gemeenschap ontstond in 1992, nadat de Yawanawá het rubbergebied van Kaxinawa verlieten.

Ook hun gemeenschap, het Heilige Dorp, is bekend. Er worden veel ceremonies gehouden, die worden bijgewoond door niet-inheemse mensen die hierheen komen om meer te leren over de gebruiken van deze voorouderlijke gemeenschap en deze met hen te delen.

Veel beroemdheden (onder andere Joaquin Phoenix, Cameron Diaz en Leonardo DiCaprio) zijn naar dit dorp gekomen om deel te nemen aan de ceremonies en rituelen van de Yawanawá. Ook willen ze de wereldbevolking bewustmaken van het belang van deze stammen uit het Amazonegebied, die het grootste regenwoud ter wereld beschermen.

Sociale en economische structuur

De Yawanawá-stam bestaat uit kleine gemeenschappen met maximaal 100 inwoners. In elk dorp is er een leider, die tegelijkertijd een spiritueel leider (sjamaan) en een sociaal-politiek leider is. Beslissingen worden genomen in vergaderingen waar iedereen deelneemt; Het is de stem van de leider die het zwaarst weegt en die het dorp begeleidt bij beslissingen en dagelijkse taken.

De huizen zijn ‘malokas’, gebouwd met hout en palmbladeren. Ze zijn meestal vrij groot en open, zonder deuren of ramen, maar met spectaculaire daken die de regen buiten houden.

De bewoners van deze gemeenschappen zijn verdeeld over families en slapen meestal in hangmatten. Ze worden heel vroeg wakker en beginnen hun activiteiten na een uitgebreid ontbijt en een korte vergadering.

Volgens hen: “We ontbijten met bakbananen, papaja, suikerriet en cassavesap (ook wel “caiçuma” genoemd). En vlees, als er nog wat over is van het avondeten van de avond ervoor. Voor de lunch is er weer cassave, met groene bakbananen en bakbananenpap. We eten vlees en vis voor het avondeten.”

De Yawanawá-stam beleefde een heropleving van haar samenleving en cultuur toen evangelische missionarissen in de jaren 80 uit hun gebied werden verdreven.

Zij begonnen hun rechten in de Braziliaanse grondwet te verankeren en hiermee konden zij hun territoria behouden.

Ook hun gezondheidstoestand verbeterde, wat een aanzienlijke bevolkingsgroei mogelijk maakte (in 1990 waren er nog maar 500, nu is dat aantal verdubbeld), wat leidde tot een hoog geboortecijfer en een aanzienlijke daling van de kindersterfte. Momenteel sterft er namelijk elke zes maanden een pasgeborene. Dit cijfer staat in contrast met de uitspraken van verschillende vrouwen, die benadrukten dat het aantal kindersterfgevallen hoog was voordat de gezondheidspost werd ingericht.

Jagen en vissen zijn historisch gezien de twee belangrijkste economische activiteiten van de Yawanawá. In tijden van droogte worden er grote visreizen georganiseerd waaraan bijna de gehele gemeenschap deelneemt. Hierdoor worden het belangrijke sociale evenementen (‘eetfeesten’, zoals de Yawanawá ze zelf noemen).

Tegenwoordig worden er verschillende plantengifstoffen gebruikt (van Magonia – Magonia pubescens of van Yellow Ceiba – Hura crepitans), die in het water worden gegooid en ervoor zorgen dat de vissen blijven drijven, waardoor ze gemakkelijker te vangen zijn. In het regenseizoen, wanneer grote dieren sporen achterlaten in de natte grond, wordt de jacht de belangrijkste voedselbron.

In de maanden juli en augustus houden de Yawanawá zich bezig met planten en vissen. De afname van neerslag en de stijging van de temperatuur zorgen ervoor dat het waterpeil in de Gregorio-rivier daalt. Deze daling valt samen met de voortplanting van de vissoorten in de regio.

De dagelijkse routine in deze maanden bestaat uit vissen en het voorbereiden van het land voor het planten. De belangrijkste voedingsmiddelen die de Yawanawá verbouwen zijn cassave, bananen (in verschillende vormen) en maïs. In mindere mate rijst, zoete aardappel, papaja, ananas en suikerriet.

Yawanawá Huwelijk

De Yawanawá moedigen huwelijken aan tussen kruisneven en -nichten, of verre neven en nichten, waarvan de leden in nabijgelegen dorpen wonen. In de afgelopen decennia hebben ze zich aangesloten bij leden van naburige stammen. Direct na het huwelijk volgen ze de regel van de ‘uxorilocaliteit’ (het pasgetrouwde stel gaat bij de ouders van de vrouw wonen). Vrouwen smeren hun buik vervolgens in met een soort aardappelplant, genaamd “rau”, om zwanger te worden.

Andere planten, zoals de zogenaamde “hukâshupa”, worden door geliefden gebruikt om succesvolle relaties te bevorderen. Het is het sap van drie gemalen planten dat als parfum wordt gebruikt om een ​​partner aan te trekken.

Alle Yawanawá hebben twee of meer namen, één in het Portugees en de andere in hun eigen inheemse taal. Elke pasgeborene krijgt een naam van de vader (die de naam van een van zijn ooms of tantes van vaderskant kiest) en een andere van de moeder (in dit geval van de ooms of tantes van moederskant).

Lees verder:

Yawanawá Wereldbeeld