Huni Kuin-stam
Hun moedertaal is Hatxa kuin, “de taal van de waarheid”, hoewel ze praktisch allemaal tweetalig zijn (Spaans en Portugees, afhankelijk van het land). Deze stam is verdeeld in kleine gemeenschappen of dorpen die tot 1946 geïsoleerd zijn gebleven in het oerwoud, ver van de rivieren die de kooplieden vroeger bevaren. In de afgelopen decennia hebben ze een grote verandering ondergaan, zowel in termen van interne exodus (veel Peruaanse bevolkingsgroepen zijn naar de Braziliaanse kant verhuisd), als in hun manier van leven.
De Huni Kuin worden ook cashinahuá (of kaxinawá) genoemd, misschien vanwege hun vermogen om zich ’s nachts in de dichte jungle te verplaatsen, aangezien kaxi “vleermuis” betekent in Hatsa kuin.
Sociale structuur en wereldbeeld
Het ecosysteem waarin de Huni Kuin (of Kaxinawá) leven is verdeeld in drie goed gemarkeerde gebieden. Aan de ene kant is er de stad, bestaande uit eengezinswoningen die op pilaren verrijzen, en maloka’s, overdekte maar open gemeenschappelijke ruimtes, zonder muren. Alle constructies zijn volledig gemaakt met materialen uit de jungle. Naast de huizen liggen de boerderijen, akkers. Later vinden we een deel van de jungle met nog steeds veel menselijke aanwezigheid met open wegen. Ten slotte is er de diepe jungle, de grootste ongerepte jungle ter wereld, die zo moeilijk te betreden is. Als een dorp naar andere landen emigreert en het dorp verlaat, wordt het opgegeten door de jungle en verdwijnt het binnen maximaal vijf jaar volledig onder zijn dikke groene deken.
Het sociale leven van de Huni Kuin wordt sterk bepaald door hun geslacht. De mens is het roofdier, de jager, hij is degene die het vlees en de grondstoffen uit de jungle haalt. Hij is de nomade, de onverschrokkene die zich in het midden van de jungle waagt. De vrouw is degene die transformeert wat de man van buiten brengt en het omzet voor intern gebruik. Hij is degene die de leiding heeft over handwerk, het verzamelen van groenten, het koken van voedsel en het opvoeden van kinderen. De man is verantwoordelijk voor de bouw van het huis en de vrouw voor de decoratie en het onderhoud ervan. De man is degene die de boerderij voorbereidt en zaait en de vrouw die verantwoordelijk is voor hun zorg en het verzamelen van voedsel. De vrouw gaat in principe nooit het oerwoud in.
Echter, hoewel hun taken gescheiden zijn op het materiële en praktische niveau van het leven, staan zowel mannen als vrouwen dicht bij elkaar op het spirituele niveau van al deze taken. Het is een zeer duale organisatie, maar geen van de delen is over het andere heen gelegd, noch is het onderworpen, de twee maken deel uit van het ene, van het geheel.
De Huni Kuin hebben geen woord om de mensheid of de mens te beschrijven. Ze onderscheiden enerzijds de kuin (zijzelf) en anderzijds de bemakia (“de ander, de anderen”). De Huni bemakia zijn voor hen zowel de Inca’s als de blanken. Er is een tussengroep tussen de een en de ander, namelijk de Huni Kayabi, inheemse mensen van dezelfde taalgroep, Pano. Dus, om te zeggen “de hele mensheid”, zou de Huni Kuin zeggen dasibi huni inun betsa betsapa, wat we zouden kunnen vertalen als “wij allemaal en de anderen die anders zijn”.
In hun wereldbeeld stellen ze zich een heuvel voor die de wereld vertegenwoordigt. Op de top is het centrum en alle rivieren die langer worden totdat ze hun andere oever niet onthullen, worden daaruit geboren. In het onderste deel woont een tarantula-eigenaar van kou en dood. De lucht strekt zich onder de aarde uit tot hij aan de horizon samenkomt. De Huni Kuin wanen zich boven op de heuvel, terwijl de Inca’s en blanken, de Huni Bemakia, beneden wonen. Momenteel bevinden ze zich allebei in nauwere posities, aangezien de huni kuin van de top naar beneden zijn gekomen en de blanken erin zijn geslaagd de kronkelige rivieren over te steken dankzij de hulp van een grote krokodil.
Geschiedenis
De Huni Kuin (of Kaxinawá) hebben zich sterk verzet tegen de gewelddadige aanvallen van de rubbertappers aan het begin van de 20e eeuw en onderhielden pas in de jaren vijftig vredesrelaties met de blanke man. Toen begonnen de Huni Kuin een ruileconomierelatie te onderhouden met de niet-inheemse samenleving van Brazilië en Peru. De Kaxinawá, grote jagers, verkregen huiden, veren en zaden in ruil voor gefabriceerde gebruiksvoorwerpen. Na verloop van tijd stopten ze met het gebruik van hun pijlen en begonnen ze geweren te gebruiken om te jagen, vertrouwend op patronen die de kolonisten ze verkochten. De Huni Kuin verloren daarmee hun jachtautonomie, aangezien de nieuwe generaties niet werden geïnstrueerd in het maken van pijlen of in het leren van traditioneel jagen. Toen de patroonprijzen niet langer winstgevend waren voor de stam, begonnen ze zich te wijden aan de rundvee- en varkenshouderij, wat hun manier van leven drastisch veranderde.
In 1951 bracht de komst van de filmmaker en antropoloog Schultz een mazelenepidemie met zich mee die de inheemse bevolking uitputte en 80% van de Huni Kuin uitroeide.
Sjamanisme
Voor de Huni Kuin is de persoon gemaakt van vlees (of lichaam) en Yuxin, een woord dat we zouden kunnen vertalen als ‘het vermogen om communicatie tot stand te brengen met de dieren en planten van de jungle’. Evenzo hebben zowel dieren als planten een lichaamszijde en een Yuxin-zijde.
De stam beweert dat de echte sjamanen, de mukaya, stierven. Ze hadden in zichzelf de bittere en sjamanistische substantie genaamd muka, om te communiceren met de onzichtbare kant van de werkelijkheid, en ze hadden geen externe substantie nodig om die staat binnen te gaan. Sterker nog, het lijkt erop dat velen zijn gestorven in de jaren vijftig, tijdens de zogenaamde “Schultz-griep”, en het lijkt erop dat veel dorpen hun relatie met de sjamanistische wereld hebben verbroken. Sommige gemeenschappen blijven echter andere vormen van sjamanisme beoefenen die als minder krachtig maar ook efficiënt worden beschouwd.
Het gebruik van ayahuasca, een voorrecht van de sjamaan in veel groepen in het Amazonegebied, is een collectieve praktijk onder de huni kuin, die wordt ervaren door alle volwassen en adolescente mannen die “de wereld van ayahuasca” willen zien.
Het eerste teken dat iemand een sjamaan is en een relatie ontwikkelt met de wereld van yuxin, is niet jagen. De sjamaan ontwikkelt een grote vertrouwdheid met de dierenwereld en door zich in hen in te leven en ze als zijn medemensen te zien, kan hij ze niet meer doden. Daarom eet de sjamaan geen vlees.
Voor de Huni Kuin zijn er verschillende manieren om met het sjamanisme aan de slag te gaan. Sommige zijn het resultaat van een weloverwogen zoektocht van de leerling, andere ontstaan spontaan door het initiatief van de yuxin. De aanwezigheid van de muka in het hart van de leerling is een essentiële voorwaarde voor elke uitoefening van sjamanistische kracht, die uiteindelijk afhangt van de wil van de yuxin.
De specialiteit van de huni dauya (“man met een zoete remedie”, kruidkundige) wordt meestal niet gecombineerd met die van de huni mukaya (sjamaan). Het leerproces van de herborist is heel anders dan dat van de sjamaan. Tenzij hij te maken heeft met giftige bladeren, is de kruidendokter niet onderworpen aan vasten en kan hij normale jacht- en huwelijksactiviteiten uitvoeren: hij verwerft zijn kennis door in de leer te gaan bij een andere specialist en vereist een scherp geheugen en waarneming.
Tegenwoordig resoneert de spiritualiteit van de Huni Kuin (of Kaxinawá) over de hele wereld. Dit begon tien jaar geleden, met de komst van drie jonge Huni Kuin-leiders in Rio de Janeiro met het idee om voor het eerst ceremonies buiten hun thuisgebied te houden. Tegenwoordig reizen veel leiders naar de vijf continenten om rituelen aan te bieden.
